In een tijd van digitale fotografie, Nikons, PhotoShop, huis-tuin-en-keuken-fotoprinters en meer van dat soort fratsen voelt het als een verrukking om eens een stapje terug te doen. Via mijn blog wil ik jullie op de hoogte houden van mijn hobby analoge fotografie, en ervaringen van deze beginner delen. Ik ben er nog lang niet goed of bekwaam in, deze blog is dus vooral een notitie voor mijzelf. 🙂
In dit eerste artikel neem ik jullie mee op reis in de toverwereld van het zelf ontwikkelen van een fotorolletje. Ik beperk me hier tot de zwart/wit-fotografie omdat dit ten eerste weinig chemie nodig heeft, minder reageert op temperatuurschommelingen, over het algemeen goedkoper is, en omdat je het minder snel verprutst. Eigenlijk is het bijna onmogelijk om het ontwikkelen te verprutsen; het is net als koken!
Laten we beginnen met de benodigdheden.
- Een analoge (ik gebruik een 35mm) camera
- Z/W fotorolletje (ik raad Fomapan 200 aan)
- Agfa Rodinal ontwikkelaar
- Rollei RXA fixeer
- Een (35mm) ontwikkeltank
- Lauw stromend water
- Een volledig donkere ruimte
- Maatbekers
- Wasknijpers
- Bieropener/vreugdewipper (jawel!)
- Schaar
- Kookwekkertje
- Thermometer
Verderop in het artikel vermeld ik waar je deze spullen kunt kopen of krijgen.
Stap 1: Schiet een rolletje vol!
Ga een dagje op pad met je favoriete kleinbeeld camera en schiet een rolletje vol. Elke camera is goed. Geen analoge camera? Marktplaats staat er vol mee. De Olympus OM-serie is mijn favoriet: tweedehands spotgoedkoop te krijgen, en biedt alles wat een beginnende amateurfotograaf nodig heeft. Een prima spiegelreflex voor weinig geld. Of zoek eens naar bijvoorbeeld een Minox 35.
Zelf schiet ik mijn foto’s op Fomapan, een merk uit Tsjechië, die nog tegen een redelijke prijs fotorolletjes produceert. Te bestellen op internet (maar vraag eerst even je lokale fotoboer, het is namelijk een uitstervend beroep), ik heb goede ervaringen met fotohuisrovo.nl. Maar misschien heb je zelf nog ergens een rolletje thuis liggen. Het mag best over de houdbaarheidsdatum heen zijn, maar let op de ISO-waarde. Gebruik ISO 100 voor goed daglicht, 200 kan gebruikt worden voor meer donkere plekken en 400 is een allrounder (maar gaat wel weer ten koste van de kwaliteit van je foto).
Anyway, zorg dat je wat leuke shots maakt van random dingen. Experimenteer met sluitertijd/diafragma, schaduwen, overbelichting, portretten, etc. etc. Kortom, doe gewoon je ding. Het kan bijna niet mislukken.
Stap 2: De spulletjes
Heel veel heb je niet nodig voor het ontwikkelen. In ieder geval een kraan met wasbak of bad, die gaan we straks gebruiken voor het spoelen van de film. Verder heb je een ontwikkeltank nodig. Deze zijn nieuw vaak redelijk prijzig, maar op marktplaats staan ze voor een fractie van de nieuwprijs. Model maakt niet veel uit, ga op zoek naar eentje voor kleinbeeld film zonder al te veel poespas (zelf gebruik ik een model van Jobo).
Dan heb je nog chemie nodig: bijvoorbeeld Agfa Rodinal als ontwikkelaar en Rollei RXA fixeer. Verder een lege jerrycan voor de gebruikte chemie (niet door de gootsteen spoelen! Bijzonder milieuonvriendelijk) en maatbekers van een halve of een hele liter. Dan nog wat keukenmaterialen: een bieropener, schaar en wasknijpers. Tot slot zoek je een plekje in huis waar het helemaal donker is of kan zijn. Denk aan een volledig donkere kelder of zolderkamertje. Let op! Het moet hee-lu-maal donker zijn!
Stap 3: Film in de tank
Deze stap kan ik beter uitleggen met behulp van een YouTube-tutorial. Bij deze stap heb je de bieropener en een schaar nodig. En je volledig lichtdichte en donkere ruimte! Check de video:
Ik raad je aan om het eerst een paar keer te oefenen in daglicht met een reeds ontwikkeld rolletje. Dan heb je het een beetje in de vingers voordat je aan de slag gaat. Film ingeladen? Mooi. Deksel op de tank, dan gaan we nu de chemie klaarmaken.
Stap 4: Voorbereiden chemie
Voor we gaan ontwikkelen gaan we eerst alles afmeten en klaarmaken. Ieder merk of type rolletje heeft namelijk een andere ontwikkeltijd nodig! Kijk op of in het doosje van je rolletje welke ontwikkeltijd het nodig heeft in combinatie van Agfa Rodinal. Kun je het niet vinden? Dan nemen we een kijkje op devchart. Dit is een handige tabel waar je het type rolletje kan selecteren en de ontwikkelaar (wij gaan hier dus even van Fomapan 200 en Agfa Rodinal uit). De database is overigens ook beschikbaar als app voor Android en iOS.
Zoals je ziet, bij Fomapan 200 en een verdunning van 1+25 is 5 minuten ontwikkeltijd nodig (bij een temperatuur van 20 graden Celcius).
Dat wetende gaan we de chemie bij elkaar schrapen. Eerst een waarschuwing van uw blogger: kijk uit met chemie! Het kan bijtend zijn, dus zorg ervoor dat je handschoentjes draagt. Zorg verder dat er goede ventilatie is! Er is dus voor 5 minuten ontwikkelen 1 deel ontwikkelaar nodig en 25 delen water. Kijk op je tank wat de inhoud is: het is belangrijk dat de hele tank straks gevuld is om bubbels te voorkomen. Deel dit getal door (in dit geval) 26. Dit is het aantal milliliter ontwikkelaar dat je in de maatbeker stopt. Vul de rest (tot het aantal ml. inhoud van de tank dus) met lauw water, iets warmer dan 20 graden Celcius.
Ditzelfde principe hanteer je voor het fixeer. De verdunning en tijd staat aangegeven op het etiket van de fles. Als je op de bovenstaande afbeelding kijkt, zie je dat bij een verdunning van 1+7 5-8 minuten fixeertijd nodig is. Hanteer dezelfde formule als bij de ontwikkelaar, maar nu dus met een verdunning van 1+7. Als het goed is heb je nu dus 1 maatbeker verdunde ontwikkelaar en 1 maatbeker verdund fixeer.
Stap 5: Ontwikkelen maar!
Als het goed is heb je nu een ontwikkeltank met het filmpje erin wat je wilt gaan ontwikkelen en twee maatbekers met chemie. Zorg dat alles wat je nodig hebt in je badkamer staat. Ook de jerrycan (of een lege fles, vaak kun je ontwikkelaar een paar keer gebruiken). We beginnen met het wekkertje op 5 minuten te zetten. Giet de ontwikkelaar in de tank en doe de dop er weer op. Laat je wekkertje lopen. De eerste twee minuten draai je de tank de hele tijd, en klop af en toe even op de bodem om belvorming te voorkomen. De laatste drie minuten draai je de tank om het halve minuut één keer op en neer, met een klopje na. Schudden hoeft niet, doe maar gewoon rustig.
Als de vijf minuten voorbij zijn leeg je de tank in de jerrycan, m.a.w. laat de ontwikkelaar in de jerrycan stromen (of in een aparte fles om het later nog eens te gebruiken). Nu laat je de kraan lopen op ongeveer twintig graden (gebruik thermometer!), en gaan we de film spoelen. Laat de tank onder de kraan vollopen, doe de dop erop, draai de tank een paar keer en laat het weer leeglopen. Dit herhaal je drie keer, vervolgens laat je de tank even drie minuten onder de zachtjes lopende lauwe kraan staan.
Is de tank leeg? De film is nu gespoeld en klaar voor het fixeer. Vul de tank met het fixeer, en herhaal dezelfde stappen als met het ontwikkelen. Gebruik je dezelfde verdunning als ik (1+7), dan ga je uit van een totaal van 7 minuten. Giet je fixeer ook in de jerrycan en draai de jerrycan dicht. Dit kan bij het chemisch afval. Zet nu de tank onder de lauwe kraan (20 graden Celcius) en laat het daar ongeveer een kwartier onder staan.
Stap 6: Magie!
Gefeliciteerd! Je hebt zojuist je eerste rolletje ontwikkeld. Als de film goed gespoeld is, kun je de dop van de tank draaien. Zorg dat je wijs- en middelvinger schoon zijn; hiermee strijk je namelijk je film droog. Zoek het begin van de film, houdt deze vast. Met de wijs- en middelvinger van je andere hand strijk je de film droog (minder nat).
Houd de film eventjes in het licht om te kijken of het gelukt is! Hang de film nu aan een wasknijper op om het te laten drogen (doe dit in een stofvrije ruimte).
Stap 7: En nu…
Als je film goed gedroogd is (dit duurt een paar uur) is het handig voor het archiveren om de film in stroken van vijf of zes te knippen. Dit kan met een schaar of een speciale dia-cutter. Nu kun je de film inscannen met een speciale fotoscanner of elke flatbedscanner. Met programma’s als PhotoShop of GIMP (freeware!) kun je het ingescande beeld omkeren van negatief naar positief en eventueel bijsnijden. Niet het echte ding natuurlijk, maar leuk om ze vast even te bekijken. In een volgend artikel leg ik uit hoe we analoog gaan afdrukken met behulp van een doka!
Tips & Tricks
- Voor het versnellen van het drogen van de film kun je ook een haarföhn gebruiken. Kijk wel goed uit!
- Bij het spoelen na het fixeer kun je een drupje Dreft toevoegen om bubbelvorming te voorkomen.
- In dit artikel heb ik als stopbad gewoon water gebruikt. Je kan zelf weten of je wel of geen stopbad gebruikt: Rollei RXA fixeer vereist het in ieder geval niet.
